Aktualności

Umowa pożyczki jest jedną z najczęściej zawieranych umów. W ramach niniejszego artykułu zostaną przedstawione skutki podatkowe udzielenia pożyczki w ramach obrotu profesjonalnego, tj. pomiędzy podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą. Natomiast w kolejnych artykułach omówimy skutki prawne umów zawieranych pomiędzy spółką i jej wspólnikami, a także pożyczki zawierane poza obrotem gospodarczym, tj. pomiędzy osobami fizycznymi (np. członkami rodziny).

Warto na wstępie wskazać, że generalnie system podatkowy został skonstruowany w ten sposób, że ustawa o PCC[1] oraz ustawa o VAT[2] regulują alternatywne zobowiązania podatkowe. Jeżeli z daną czynnością jedna z ustaw wiąże skutki podatkowe, to zazwyczaj w drugiej z nich obowiązuje wyłączenie. Przykładowo – zgodnie z art. 2 pkt 4) lit a) ustawy o PCC nie podlegają temu podatkowi czynności cywilnoprawne w zakresie, w jakim są opodatkowane podatkiem od towarów i usług. Zasada ta  podlega ograniczeniom, co zostanie omówione w ramach naszych artykułów. Warto także wskazać, że samo posiadanie statusu czynnego podatnika VAT przez obie strony umowy pożyczki nie oznacza, że automatycznie mamy do czynienia z wyłączeniem na gruncie PCC – niezbędne jest bowiem stwierdzenie, że konkretna transakcja jest objęta podatkiem do towarów i usług. Innymi słowy, status stron transakcji nie jest decydujący, niezbędne jest zbadanie okoliczności danej transakcji.

Przechodząc zaś do szczegółów, jeżeli dana czynność wywołuje skutki na gruncie ustawy o VAT, to w ustawie o PCC zastosowanie znajduje wyłączenie z art. 2 pkt. 4 lit a (wyjątkiem są zmiany umowy spółki, co zostanie omówione w następnym artykule). Natomiast w zakresie skutków w ramach podatku VAT należy wskazać, że ustawa o VAT przewiduje w art. 43 ust. 1 pkt 38 zwolnienie podatkowe dla usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych.  Warto doprecyzować, że zwolnienie podatkowe oznacza, że dana ustawa podatkowa znajduje zastosowanie, jednak ustawodawca zdecydował się na odstąpienie od nałożenia podatku. Natomiast wyłączeniem podatkowym jest sytuacja w której ustawa podatkowa w ogóle nie obejmuje danego zdarzenia, gdyż jest regulowana przez inny akt prawny. 

Dla przypisana określonych skutków podatkowych kluczowe znaczenie ma stwierdzenie, czy udzielenie pożyczki nastąpiło w ramach działalności gospodarczej (w rozumieniu ustawy o VAT) prowadzonej przez pożyczkodawcę. Możliwe jest bowiem takie działanie czynnego podatnika VAT, które nie jest uznawane za czynność w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej, przez co nie wywołuje skutków na gruncie ustawy o VAT. Jeżeli zaś umowa pożyczki zostanie uznana za odpłatną usługę uregulowaną w art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, pożyczkodawca będzie mógł skorzystać ze zwolnienia z VAT i nie będzie zobowiązany do regulowania podatku PCC.

Ustawa o VAT definiuje działalność gospodarczą w art. 15 ust. 2 – jest to działalność producentów, handlowców czy usługodawców, obejmuje ona w szczególności zarobkowe czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych. Powinna być ona podejmowana w sposób ciągły – co jest najważniejsze w kontekście rozpatrywanego zagadnienia. Zazwyczaj udzielanie pożyczek nie należy do głównego przedmiotu działalności danego przedsiębiorcy. Należy zatem zastanowić się, czy sporadyczne, incydentalne (np. raz w roku) zawarcie umowy pożyczki może być uznane za transakcję dokonywaną w ramach działalności gospodarczej.

Interpretacja przepisów dotycząca takich sporadycznych zdarzeń nie jest jednolita. Zdaniem wielu sądów administracyjnych, istotne znaczenie dla zakwalifikowania danej czynności jako wykonywania działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o VAT ma to, czy pożyczkodawca działa w zawodowym charakterze. Tym samym dane zdarzenie nie powinno być incydentalne[3]. Ponadto należy brać pod uwagę nie tyle ilość umów czy skalę danej czynności, a okoliczności zawarcia umowy, wskazujące na zamiar prowadzenia działalności gospodarczej w tym zakresie. Okolicznościami mogącymi przemawiać za zawodowym charakterem danej czynności może być stosowanie marży, prowizji, dodatkowego ubezpieczenia czy udzielenie przez pożyczkobiorcę zabezpieczenia. Z tego względu sądy często stają na stanowisku, że udzielenie przez czynnego podatnika VAT pojedynczej umowy pożyczki, bez cech systematyczności, nie stanowi działalności gospodarczej, przez co odmawiają zastosowania wyłączenia w PCC[4], przez co konieczne staje się odprowadzenie tego podatku.

Niemniej jednak, w ostatnim czasie organy podatkowe zaczynają wyrażać odmienne stanowisko. Niektóre interpretacje indywidualne wskazują na to, że działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy o VAT może być udzielanie pożyczek ze środków wypracowanych przez daną spółkę w ramach głównej działalności, o ile następuje odpłatnie, czyli w zamian za rynkowe odsetki. Pożyczka może być uznana za usługę, gdyż polega na udostępnieniu środków finansowych pożyczkobiorcy na okres wskazany w umowie. Po spełnieniu tych założeń nie ma znaczenia częstotliwość czy cel udzielenia pożyczki[5], ani też to, że pożyczkodawca nie prowadzi działalności finansowej oraz nie ujawnił w KRS odpowiedniego PKD[6]. W konsekwencji, udzielanie pożyczek przez czynnych podatników VAT, w związku z prowadzeniem przez nich działalności gospodarczej, można identyfikować i zaliczać do zawodowej płaszczyzny jednostki, nawet jeżeli jest to działalność poboczna, jednostkowa[7]. Również niektóre sądy administracyjne uznają, że pojedyncza pożyczka może zostać uznana za transakcję podejmowaną w ramach działalności gospodarczej[8].

Jeżeli zaś udzielenie pożyczki, nawet jednorazowe, podlega zwolnieniu z opodatkowania na podstawie przepisów ustawy o VAT,  to na mocy art. 2 pkt 4 lit. b) ustawy o PCC nie ulega ona opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, gdyż taka czynność jest z niego wyłączona[9]. Potwierdzają to m.in. interpretacje wydane na wniosek złożony przez Kancelarię w imieniu naszego Klienta[10].

Jak zatem widać, kwestia ta nie jest jednolicie interpretowana przez organy skarbowe. Zauważyć można, że w ostatnim czasie przeważa korzystne dla podatników stanowisko. Należy mieć jednak na uwadze, że przepisy dotyczące analizowanego zagadnienia nie zmieniły się w ostatnich latach, zatem  powołane wyroki sądów administracyjnych opierają się na tej samej podstawie prawnej co korzystne interpretacje podatkowe. W uzasadnionych przypadkach Kancelaria sugeruje wystąpienie z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej przed zawarciem umowy pożyczki, dzięki czemu tego typu wątpliwości nie będą występowały.

Warto dokonać istotnego uzupełnienia – inne skutki podatkowe wywołuje zawarcie umowy pożyczki pomiędzy wspólnikiem prowadzącym działalność gospodarczą a spółką osobową (np. komandytową). Szczegóły zostaną omówione w następnym artykule.

 

Autor: Bartosz Szrama, radca prawny w Kancelarii Primo Lege