Aktualności

Podstawa prawna:
1.    Ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, dalej jako: UFR,  
2.    Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, dalej jako: KC.  

W ramach czwartego artykułu dotyczącego fundacji rodzinnych, omówione zostaną zmiany w prawie spadkowym. Dla przypomnienia, jednym z głównych celów wprowadzenia fundacji rodzinnych do naszego porządku prawnego jest zapobieżenie rozdrobnieniu majątku przedsiębiorców, którzy zdecydują się na założenie fundacji rodzinnej. Realizacja tego zamierzenia ustawodawcy wymagała wprowadzenia szeregu zmian w prawie spadkowym – poniżej zostaną przedstawione główne elementy nowelizacji.

Fundacja rodzinna może zostać spadkobiercą, jeżeli zostanie ona wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu. Tym samym przewidziano możliwość dziedziczenia przez fundację nawet w sytuacji, gdy przed dniem ogłoszenia testamentu (którego dokonuje się po śmierci spadkodawcy) jeszcze nie funkcjonowała w obrocie. Warto wskazać, że fundacja może nabyć spadek od każdej osoby, nie tylko od fundatora.

Główne zmiany dotyczą zasad wyliczania zachowku. Zachowek jest instytucją prawną mającą na celu ochronę interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy, polegającą na tym, że przyznaje im się prawo do pewnych korzyści z majątku spadkodawcy. Zachowek znajduje zastosowanie, gdy w wyniku sporządzenia testamentu w spadkobraniu zostają pominięte osoby bliskie spadkodawcy. Przykładowo, jeżeli spadkodawca posiadający dwójkę dzieci w testamencie przepisze cały majątek na dalekiego kuzyna, to dzieci mogą żądać od tego kuzyna zapłaty po 1/4 wartości spadku.  

Spadkiem są prawa i obowiązki majątkowe zmarłego – czyli cały jego majątek posiadany w momencie śmierci. Przy obliczaniu zachowku dolicza się do wartości spadku pewne czynności dokonane za życia spadkodawcy. Przykładowo, jeżeli spadkodawca przed śmiercią dokonał znacznej darowizny na rzecz dalekiego kuzyna (a więc ta darowizna nie trafia do spadku), to dla ochrony interesu bliskich przy wyliczaniu zachowku uwzględnia się wartość takiej darowizny.

W ramach przepisów dotyczących fundacji rodzinnej wprowadzono następujące rozwiązanie: przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku fundusz założycielski fundacji rodzinnej, jeżeli została ona założona za życia spadkodawcy. Jeżeli zatem spadkodawca przed śmiercią dokonał założenia fundacji rodzinnej, to przekazany na jej rzecz majątek będzie stanowił podstawę do obliczenia zachowku – mimo że faktycznie majątek ten nie stanowi spadku. Natomiast jeżeli fundacja zostaje założona na mocy testamentu, to jej majątek stanowi element spadku, a więc także w tym przypadku wylicza się zachowek.

Dla przeciwdziałania rozdrobnieniu majątku fundacji wprowadzono istotny wyjątek -  przy wyliczeniu zachowku nie uwzględnia się funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej, jeżeli został on wniesiony do tej fundacji przed więcej niż 10 laty licząc wstecz od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Wyjątek zatem dotyczy fundacji rodzinnych zakładanych za życia fundatora, które funkcjonują w obrocie przez co najmniej 10 lat przed jego śmiercią.

W ramach zmian wprowadzonych na mocy ustawy o fundacjach rodzinnych wprowadzono także nowe rozwiązania dotyczące każdego zachowku. Poniższe zasady znajdą zatem zastosowanie również w przypadku, gdy nie dochodzi do ustanowienia fundacji rodzinnej. Innymi słowy wprowadzenie tego typu fundacji stało się pretekstem do uchwalenia zmian, które były postulowane już wcześniej i które korzystnie wpłyną na całokształt prawa spadkowego.

Mowa przede wszystkim o następujących rozwiązaniach:

•    osoba obciążona zapłatą zachowku (czyli zazwyczaj osoba wskazana w testamencie jako spadkobierca z pominięciem rodziny) może żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach - jego obniżenia. W takim przypadku bierze się pod uwagę możliwości osoby zobowiązanej do zapłaty i potrzeby osoby uprawnionej do otrzymania zachowku. Rozłożenie na raty może zostać ustanowione na maksymalnie 5 letni okres. Rozwiązanie to umożliwi spłatę zachowku bez narażania na utratę płynności finansowej przez fundację rodzinną,
•    możliwe jest dokonanie zrzeczenia się prawa do zachowku (w całości lub w części) na mocy umowy zawartej jeszcze za życia spadkodawcy. Umowy tego rodzaju mogą mieć istotne znaczenie dla planowania sukcesji pokoleniowej, gdyż będą mogły zminimalizować lub w ogóle wyeliminować spory co do spadku powstające w praktyce po śmierci spadkodawcy. Oczywiście zawarcie takiej umowy wymaga wyrażenia zgody przez obie strony, także osobę potencjalnie uprawnioną do zachowku.

Autor:
Bartosz Szrama- radca prawny w Kancelarii Radców Prawnych Primo Lege