Aktualności

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, dalej jako: UFR,  

Z dniem 22 maja 2023 r. weszła w życie ustawa o fundacjach rodzinnych, wobec czego warto szerzej omówić podstawowe zagadnienia związane z tym novum  w naszym porządku prawnym.

1. Ogólna charakterystyka

Na wstępie należy wskazać, że zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy[1] fundacje rodzinne zostały wprowadzone do naszego porządku prawnego dla realizacji następujących celów:

• opracowania nowej instytucji służącej do gromadzenia rodzinnego majątku,
• zapewnienia stabilności prowadzenia biznesu zgodnie z wolą założyciela firmy, także po jego śmierci,
• ułatwienia procesów sukcesyjnych,
• przeciwdziałania rozdrobnieniu majątku spadkowego – wprowadzono pewne ograniczenia do instytucji zachowku,
• przeciwdziałania „emigracji majątku” polskich przedsiębiorców, którzy wykorzystują analogiczne rozwiązania w innych państwach (np. na Cyprze).

Fundacja rodzinna jest osobą prawną – czyli samodzielnym podmiotem praw i obowiązków, który będzie dysponował własnym majątkiem, strukturą organizacyjną, organami, a także będzie mógł samodzielnie zaciągać zobowiązania i nabywać uprawnienia. Na pierwszy rzut oka fundacje rodzinne mogą przypominać nietypową spółkę z o.o., jednak – co oczywiste – występuje szereg różnic względem dotychczas istniejących form prawnych.

Fundacje są wpisywane do nowego rejestru prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, a nie do KRS. Zakres publikowanych informacji będzie zbliżony do tych, które figurują w KRS.

Ustawowy cel powołania fundacji rodzinnej wskazuje art. 2 ust. 1 UFR, zgodnie z którym: Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej. Tym samym fundacja rodzinna ma kumulować majątek rodzinny zgromadzony na przestrzeni wielu lat, także przez kilka osób, głównie w celu jego ochrony przed rozdrobnieniem, utratą czy zmniejszeniem wartości. Zadaniem fundacji jest zarządzanie majątkiem w sposób pozwalający na zachowanie aktywności w sferze gospodarczej i dostarczanie środków utrzymania przyszłym pokoleniom.

Natomiast warto wskazać, że co do zasady fundacja rodzinna nie ma na celu prowadzenia działalności gospodarczej. Co prawda UFR nie wprowadza zakazu nabycia przez fundację rodzinną przedsiębiorstwa osoby fizycznej, jednak istniejące ograniczenia sprawiają, że fundacja będzie mogła samodzielnie prowadzić to przedsiębiorstwo samodzielnie jedynie w określonych przypadkach, natomiast w większości sytuacji będzie to ekonomicznie nieopłacalne przez wzgląd na obciążenia podatkowe (o czym będzie jeszcze mowa). Tym samym w większości przypadków fundacja rodzinna będzie niejako zmuszona do wniesienia przedsiębiorstwa do innego podmiotu (np. jako aport do spółki) czy jego wydzierżawienia. Wobec tego najczęściej fundacja rodzinna nie będzie służyła do zapewnienia typowej sukcesji dla przedsiębiorców indywidualnych. W ich przypadku lepszym wyjściem wydaje się powołanie zarządcy sukcesyjnego, choć też nie jest to optymalne rozwiązanie.            

2. Założenie fundacji

Osoba zakładająca fundację jest nazywana fundatorem. Rolę tę mogą pełnić wyłącznie osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych – czyli osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione. Fundatorem mogą być także cudzoziemcy. Natomiast fundacji rodzinnej nie założą osoby prawne czy inne jednostki organizacyjne, jak np. spółka jawna.

Podobnie jak w przypadku „zwykłych” fundacji, fundacja rodzinna może zostać złożona na dwa sposoby:

• poprzez złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji w akcie założycielskim – w takim przypadku fundacja może mieć kilku fundatorów. Warto odnotować być może oczywistą kwestię - fundacja rodzinna może zostać powołana za życia fundatorów. Domyślać się można, że będzie to rozwiązanie, z którego częściej będą korzystały zainteresowane osoby. Wedle zamierzeń ustawodawcy (przynajmniej w pierwszym okresie obowiązywania ustawy), założeniem fundacji rodzinnej będą zainteresowani głównie przedsiębiorcy, którzy chcą wycofać się z aktywnego prowadzenia działalności gospodarczej z uwagi na podeszły wiek,
• w testamencie – nie jest możliwe sporządzenie testamentu przez kilka osób, zatem w tym trybie zawsze występuje jeden fundator.

Dokument ustanawiający fundację – czyli akt założycielski – wymaga zachowania formy aktu notarialnego.

Dodatkowo wymagane jest sporządzenie dwóch dokumentów:

• statutu – jest to dokument analogiczny do umowy spółki. Określa nazwę, siedzibę czy cel fundacji, wymienia beneficjentów fundacji, organizację wewnętrzną fundacji, czy wartość funduszu założycielskiego. Statut wymaga sporządzenia w formie aktu notarialnego,
• spisu mienia wnoszonego przez fundatora na poczet funduszu założycielskiego. Dokument ten jest aktualizowany przez zarząd fundacji, m.in. w sytuacji wniesienia nowego mienia do fundacji (także przez inne osoby niż fundator) czy w sytuacji nabycia składników majątkowych przez fundację (np. gdy zainwestuje ona własne środki pieniężne w nieruchomość). Spis może zostać sporządzony w zwykłej formie pisemnej.

Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Jest to podmiot o charakterze tymczasowym. Natomiast w momencie wpisania fundacji do rejestru fundacji zyskuje ona osobowość prawną.

Co do zasady, po założeniu fundacji rodzinnej rola fundatora ulega wyczerpaniu, a po jego śmierci definitywnie kończy się. Oznacza to, że w przypadku śmierci fundatora "funkcja" ta nie zostanie przeniesiona na jego następców prawnych.

 

Autor:

Bartosz Szrama- radca prawny w Kancelarii Radców Prawnych Primo Lege